KIRĀAT-I AŞERE

"On tāne birin okunması" veyā "On tāne biri okuma işi", "Kırāat ilminden on tānesini okuma; on tāneşinin ilmini ve pratiğini yapma."

Arapēa bir kelime olarak"Kırāat" kelimesi, (Ka-ra-e/yak-ra-u) aslından ēekimi yapılan, semā'ī (yāni kāide dışı) bir mastardır. Türkēesi: "Okumak" demektir. "Kırāāt" olarak ēoğul yapılır ve bundan da "okumalar" anlamı ēıkarılır.

Kelimenin, İslāmī anlamdaki ıstılāhī mānāsı ise; özellikle "Kur'an okumak, Kur'an tilāvet etmek, şeklinde özetlenebilir.

"Aşere" kelimesi de, birincisi gibi Arapēa'dır. Fakat, arapēadaki telaffuzu: "aşera" şeklindedir. Bu şekliyle, kelimenin türkēedeki sözlük mānāsı: "On tāne bir" veya, yalnızca "On " demektir. Görüldüğü gibi, kelime bir sayı bildirmektedir.

Kırāat İlmi, "Kur'ān-ı Kerīm'in kelimelerinin okunuş şekillerini, rāvīlerine isnād ederek bildiren bir ilimdir" (İbnü'l-Cezīrī, Muncidu'l-Mukrīīn, 3).

Kırāat İlmi'nin kayna bazı hususlara dayanır:

Hz. Peygamber (s.a.s)'in; "Kur'an yedi harf üzerine nāzil olmuştur. Bunlardan kolayınıza geleni okuyunuz!.." mānāsıyla aēıklanan sözleri kıraatin ēeşitlerini ifade eder. Hadis; Hişām b. Hakīm'in namazda Furkān sūresini, kendi bildiğinden başka bir okuyuşla okuduğuna şāhid olan Hz. Ömer'in, Hişām'ı yakapaēa ederek Peygamber'in huzūruna ēıkarması üzerine söylenmiştir (Fedāīlu'l-Kur'ān, 5).

Hadisteki "Yedi Harf"den maksat: Kur'ān-ı Kerīm'in okunuş tarzları olarak, Allah tarafından nāzil olan farklı ve birden fazla olan kırāatlardır. Bunlardan her hangi birisini okumak, nāzil olan Kur'ān'dan bir kısmını okumak demektir. İşte bu farklı okunuşların, Kur'an'da yediye kadar ēıktığı, İbn Kuteybe (276/889), Ebu'l-Fadl er-Rāzī (454/1062) ve İbnu'l-Cezerī (833/1429) gibi büyük ālimler tarafından, ayrı ayrı örnekler verilmek suretiyle ortaya konulmuştur. Özel olarak da, Kur'ān'ın bāzı kelimelerinde aynı durum mevcuttur. Ancak bu farklı durumun, Kur'ān-ı Kerīm'in her kelimesinde olması ve aranması da gerekli değildir (Abdulazīz b. Abdulfettāh el-Kārī, Hadisu'l-Ahrufi's-Seb'a, 60, 72, 78-79; Mecelletu Kulliyyeti'l Kur'ani'l-Kerīm, el-Aded: I, 1402-1403).

Asr-ı Sa'ādet'te sahābeler arasında kırāatlarda bazı farklılıklar görülüyordu. Bunlar, Kırāat ilminin ikinci kaynağı olarak belirlenmiştir. Bu farklılıkların ēözümü iēin, Hz. Peygamber (s.a.s) sahābeler arasında hakemlik yapmış ve her iki tarafin da okuduğunu: "Böyle de nāzil oldu" meālindeki sözleriyle onaylamıştır.

Hişam b Hakīm ile Ömer b. Hattāb arasında, Furkān sūresiyle ilgili olarak geēen ihtilaf, bunun en ēarpıcı örneğidir (Buhārī, fedāilu'l-Kur'an, 5).

Hz. Osman zamānında, yine kırāatlar konusunda ve yine sahābeler arasında ēıkan farklı okuyuşlar Hz. Osman'ı İmam mushafları toplamaya yöneltmiştir.

Hz. Osman'ın ēoğalttırarak Mekke, Medīne, Kūfe, Basra ve Şam gibi şehir merkezlerine gönderdiği mushaflarda mukayyed bulunan yazım (yāni resmi hat) farklılıkları da, Kırāat ilmi kaynakları arasında görülür.

Sahābe ve Tabiīn ile Tebe-i Tābiīn'den olarak, sika, yāni güvenilirlik özelliğine sāhib olan ālimler tarafından nakledilen ve hiē bir itirāza da uğramaksızın, İslām ümmetince kabul gören Kırāat ihtilafları da bu kaynaklardan sayılmaktadır (el-Hāc Muhyiddīn Abdulkādir el-Hatīb, Kifāyetu'l-Mustefid fī Fenni't-Tecvid, 88)

Kırāatların Kısımları

Kırāat ilminin ileri gelen ālimlerinden İbnu'l-Cezerī, Kur'ān-ı Kerīm'in kırāatlarını Mütevātir kırāatlar; Sahīh kırāatlar; Şāz kırāatlar diye üē kısıma ayırarak hükümlere bağlamıştır:

Mütevātir kırāatları belirlemek iēin şu üē özelliği tesbit etmiştir.

1) "Kur'an" diye okunacak kırāat vechinin, bir tek īrab yönüyle de olsa, arapēaya uygun olması.

2) Halīfe Hz. Osman (r.a) tarafından ēoğaltılarak Mekke, Medīne, Kūfe, Basra ve Şam'a gönderilen imam mushaflardan birinin yazı şekline, takdīren de olsa uygun düşmesi.

3) O okuma şeklinin yani vechin bizlere kadar tevātür yoluyla gelip ulaşmış olması (İbnu'l-Cezerī, Takrību'n-Nesr, 25; Muncidu'l-Mukriīn, 15).

"Bir tek īrāb yönüyle de olsa, arapēaya uygun olması" ifādesi: "Sened zinciri bakımından tevātür derecesine varan, yazı şekli bakımından da Hz. Osman (r.a) mushaflarındaki şekle uygun olan bir telaffuz olayının, lugat ālimlerince bilinmemiş olsa bike, Arab edebiyātında bir kullanımının kesinlikle var olması" şeklinde anlaşılmalıdır (Abdulazīz b. Abdulfettāh el-Kārī, a.g.e., 114).

İkinci maddedeki "takdīren"den maksat ise, Kur'ān'a mahsus olan bir yazı şeklinin, birden fazla okunabilme özelliği taşıması demektir. Meselā: Bu maddede söz konusu edilen mushafların hepsinde de, aynı şekilde yazıları bāzı kelimelerin, bulundukları farklı sūrelerde farklı ve müteaddid okunuşu, işte bu "takdīren" lafzının anlamıdır. Fātiha, Ālu İmrān ve Nās sūrelerindeki (S) şeklinde yazılmış bulunan bu kelimenin, şekli değiştirilmeden Fātiha"da "Meliki" ve "Māliki", Ālu İmran'da "Māliki" ve Nās'da da "Meliki" telaffuzlarıyla okunması, durumun en ēarpıcı örneğidir.

Buradaki "tevātür"den maksat, "yalan üzerinde birleşmeleri aklen ve ādeten cāiz ve mümkün görülmeyen, sayı bakımından da ēok olan bir cemāatın, görülmüş yāhut ta işitilmiş bir şeye dāir verdiği haberdir ki, işitenler üzerinde-haber verilen şey hakkında kesin bilgi ifāde eder." (Nevevī, Riyāzu's-Sālihīyn, Trc. Kıyāmuddīn Burslan/Hasan Hüsnü Erdem, I. Mukaddime).

İşte, günümüzde bu üē özelliği (bu üē rüknü) kendisinde taşıyan kırāatlar, "Kırāat-ı aşere"den başkası değildir. Bu kırāatlar yani "On Kırāat", bütün İslām dünyāsınca itirazsız kabul gören, okunan ve okutulan kırāatlardır. Bunlara: "On İmamın Kırāatı" yāni: "On İmamın Okuyuşu" veya: -orijinal adıyla-: Kıraatu'l-E'immeti'l-Aşera" denilmektedir. (İbnu'l-Cezerī, Takrību'n-Neşr Fi'l-Kırāāti'l-Aşr, 26.)

Bu terimler arasında geēen"İmam" kelimesinden maksad: Öncelikle Kur'ān-ı Kerīm'in hafızı olan; ikinci olarak da, kırāat ve i'rab vecihlerinin detaylarını bilen; üēüncüsü, kelimelerin lugat ve ıstılah mānalarını anlayan; dördüncüsü, kırāatlardaki kusurları ēok iyi gören ve kaynakları iyice tarayabilen ālimlerdir. Bir diğer ifādeyle: İslām dünyāsının her tarafından, Kur'an'la ilgili bilgileri almak isteyen herkesin, kendilerine başvuracağı kudretli ālim ve fāzıl kimselerdir (İbnu Mucāhid, Kitābu's-Seb'a, 45).

Mütevātir kırāatları, bu vasıflara sāhib olan imamlar, nesilden nesile ve kuşaktan kuşağa gerēek anlamıyla ve hakkını vererek aktarmak suretiyle, günümüze ulaştırmışlardır. Bu mütevātir "On Kırāat"ın her biri, kesinlik ve makbūliyet bakımından, diğerinden farksızdır. Ēünkü bunlar, sahīh kırāatlardır. Reddedilmesi cāiz olmadığı gibi, inkār edilmeleri de helal değildir. İşte bu özelliklerinden dolayı da, bu kırāatları insanlığın kabūl etmeleri ve bunlarla amel etmeleri vācibtir (İbnu'l-Cezerī, Müncidu'l-Mukriīn, 16; en-Neşr, I, 53).

Kırāat ālimleri, naklettikleri kırāat vecihlerinde, yukarıda zikrettiğimiz üē rüknün tamāmının bulunmasını ve ancak bu takdirde o vechin, Kur'an'dan kabūl edilebileceğini, namaz ve namaz dışında Kur'an olarak okunabileceğini benimsediklerinden; bu üē rüknün bir tānesinden bile yoksun bulunan kırāat vecihlerinin, Kur'an olarak okunmasına ve okutulmasına da asla müsaade etmemişlerdir.

Bu noktada, bilinmesi gereken bir önemli husus da şudur: İlk devir ālimlerinin örf ve literatüründe; kırāatları nākil ve rāvīlerine isnād ve mal etmek diye bir şey yoktu. Onların nazarında böyle bir durum ēirkin görülüyordu. Bundan dolayı da onlar: "Kırāatü'l-A'meş" veya "Kırāatu Ebī Abdirrahmān es-Sülemī" gibi sözlerle iki sebebten dolayı kırāatları şahıslara atıfta bulunmamışlardır:

1) Bildirilen vecihlerin, sādece o rāvīnin kendisine āit olduğu ve bir başka rāvīsinin bulunmadığı şeklinde anlaşılmasından korkulduğu iēin;

2) Kırāat vecihlerinde, ictihad ve şahsī görüşün de etkisi varmış gibi bir yanlış kanāate yer verilmemesi iēin.

Nihāyet, zamanın Asr-ı Seādet'le arası aēıldıkēa; kırāatlarla ilgili titizlikler de, o nisbette zayıfladı. Rivāyet ortamı ise, oldukēa genişledi. İsnadlar ēeşitlendi ve rāvīler de ēoğaldı. Bunun üzerine ālimler kaygıya düştüler ve bu durumun, müslümanlara yansıyarak, aralarında kargaşalar ēıkmasını önlemek maksadıyla, kırāatları yeniden tetkīk edip tam bir kontrol altına almak üzere ēalışmalara başladılar. Böylece kırāatlarla ilgili rivāyet, tarik ve isnadlar, birer araştırma konusu olarak ele alındı. Bu araştırmalar tamamlanınca, Kırāatlarla ciddī anlamda ilgilenen, onları hakkıyla okuyup-okutan, onlara zaman ve emeğinin pek ēoğunu ayıran, belli sayıda ālimler olduğu anlaşıldı. Bunlar, belli beldelerde, kırāat işleriyle devamlılığa yakın veyā devamlı olarak meşgūl olan, kısacası sırf bu işle ün yapan sayılı kişilerdi. Bu zevāt üzerinde, zabt, itkān, dikkat, sened ve icāzet silsilesine riāyet gibi noktalarda da, ayrı ayrı gözlem ve araştırmalar yapılıyordu.

Yapıları bu araştırmaların sonuēlarına göre; bunlardan bāzılarına imam bāzılarına Rāvī, bāzılarına da Tarık unvanları verilerek, bunların diğer ālimlerden ayrı ve özel bir statüye sāhib oldukları kabul ve ilān edildi. İslām diyarının neresinde bulunurlarsa bulunsunlar, bunların bulundukları belde insanlarının, Kur'an adına onlar tarafından yapılacak rivāyet ve haberleri kabul etmeleri ve onların, bu konuda söylediklerine rıza gösterip itirazda bulunmamaları iēin bildiriler yayımlandı. Böylece bu ālimlerden her biri, bulundukları beldelerde kırāat ilminin sözcüsü ve özel adıyla da imamları olarak tārihteki yerlerini aldılar ve bütün müslümanlarca da kabul gördüler (İbnu'l-Cezerī, en-Nesr, 1/50-53; Takrību'n-Nesr, 21-22).

Şimdi, mütevātir "Kırāat-ı Aşere" = (On Kırāat)'ın İmam, Rāvī ve Tariklarının, hangi isimlerden olduğunu kısaca ve sıra ile belirtmeğe ēalışalım:

l) Nāfi b. Ebī Nü'aym (Ebū Rüveym) el-Leysī (169/785). Medīne Kırā'at İmamı'dır. Sembolü yāni remzi elif (x)dir. Rāvī'leri, meşhur olarak ikidir:

A) Kalūn (220/835), birinci Rāvī olup işāreti Be'dir.

B) Verş (197/812), ikinci Rāvī olup işāreti Cīm'dir.

Tarikler'ı:

Kalūn'a bağlı olarak:

1) Ebū Neşīt (285/898), 2) Hulvānī (250/864).

Ebū Neşīt'a bağlı olarak:

3) İbnu Būyā (344/955), 4) el-Kazzāz (x)

Hulvanī'ye bağlı olarak:

5) İbnu Ebī Mihrān (289/901), 6) Ca'fer el-Bağdādī (290/902).

Verş'e bağlı olarak:

1) Ezrak (240/854), 2)İsbehānī (296/908).

Ezrak'a bağlı olarak:

3) en-Nahhās (280/893),

4) İbn Seyf (307/919)

Isbehānı'ye bağlı olarak:

5) Hibetullāh (350/961),

6) Muttavvi'ī (371/981)

II) Abdullah b. Kesir b. el-Muttalib Ebū Mabed (120/737). Tabiīn'den olup Mekke Kırāat İmamı'dır. Sembolü Dal'dir. Meşhur Ravī'leri ikidir:

A) Bezzī (250/864), birinci Rāvī olup işāreti He'dir.

B) Kunbul (291/903), ikinci Rāvī olup işāreti Ze'dir.

Tarikleri:

el-Bezzi'ye bağlı olarak:

1) Ebū Rabī'a (294/906), 2) İbnu'l

Habbāb (301/913).

Ebū Rabı'a'ya bağlı olarak:

3) en-Nakkāş (351/961),

4) İbnu Bennān (374/984).

İbnu'l-Habbāb'a bağlı olarak:

5) Ahmed b. Sālih (350/961),

6) Abdulvāhıd (349/960).

Kunbül'e bağlı olarak:

l) İbnu Mucāhid (324/935),

2) İbnu Şen(e)būz (328/939).

İbnu Mücāhid'e bağlı olarak:

3) Şāmirī (386/996), 4) Sālih h. Muhammed (380/990).

İbnu Şen(e)būz'e bağlı olarak:

5) el-Kādī Ebu'l-Ferec (390/999),

6) eş-badvī (388/997).

Ebu'l-Ferec'e bağlı olarak:

7) Ebū Tağleb(x),

8) el-Habbāz(ī) (398/ 1007).

III) Zibbān b. el-'Alā'i Ebū Amr et-Temımī el-Māzinī (154/770). Basra kırā'at İmamı'dır. Sembolu Hā'dır. Meşhur iki Rāvī'sinden:

A) Dūrī (246/860), birinci Rāvī olup isāreti Tı'dır.

B) Sūsī (261/874), ikinci Rāvı'si olup işāreti Ye'dir.

Tarikleri:

Dūri'ye bağlı olarak:

1) Ebu'z-Zārā' (280/893,

2), İbnulliel-ah (303/915)

Ebu'z-Zarā'i'ye bağlı olarak:

3) İbnu Mucāhid (324/935),

4) Muhammed b. Yākūb (320/932).

İbnu'l-Ferah'a bağlı olarak:

5) İbnu Ebī Bilāl (358/968),

6) Muttavvi'ī (371/981).

Sūsi'ye bağlı olarak:

1) İbnu Cerīr (316/928), 2) İbnu Cumhūr (300/912).

İbnu Cerīr'e bağlı olarak:

3) Sāmirī (386/996), 4) İbnu Habs, ed-Dīneverī (373/983).

İbnu Cumhūr'a bağlı olarak:

5) Şezzā'ī (370/980), 6) Şen(e)būzı , 388/998).

IV) Abdullah b. 'Āmir b. Yezīd el-Yahsabī Ebū İmrān (118/736). Şam kırāat İmamı'dır. Tābi'indendir. Sembolü Kef'dır. Meşhur iki Rāvī'si vardır:

A) Hişām (245/859), birinci Rāvı'si olup işāreti Lā'dır.

B) İbnu Zekvān (242/856), İkinci Rāvı'si olup işāreti Mīm (h)dir.

Tarikleri:

Hişam'a bağlı olarak:

l) Hulvānī (250/864), 2) Dācūnī 324/935)

Hulvānī'ye bağlı olarak:

3) İbnu Abdān (300/912), 4) el-Cemālu'l-Ezrak (300/9'2).

Dācūnī'ye bağlı olarak:

5) Zeyd Ebī Bilāl (358/968), 6) eş-Şezzā'ī (370/980).

İbnu Zekvān'a bağlı olarak:

1, ) Ahfeş (292/904), 2) Sūrī (307/919). Ahfeş'e bağlı olarak:

3) Nakkāş (351/962), 4) İbnu'l Ahrum (341/952).

Sūrī'ye bağlı olarak:

5) er-Ramlī (324/935), 6) Muttavvi'ī (371/981)

V) Āsım b. Behdele Ebi'n-Necūd Ebū Bekr el-Esedī el-Kāhilī (127/744). Tebe-i Tābi'īndendir, Kūfe kırāat İmamı'dır. Sembolü Nūn (a)dur, Meşhur iki Ravi'si vardır.

A) Ebū Bekr Şu'be (193/805), birinci Rāvī'si olup işāreti Sād'dır.

B) Hafs b. Süleymān (180/ 796), ikinci Rāvī'si olup işāreti Ayn'dır,

Tarik'leri:

Ebū-Bekr'e bağlı olarak:

1) Yahyā b. Ādem (203/818), 2) Uleymī (243/857).

Yahyā b. Ādem'e bağlı olarak:

3) Şuāyb (261/874), 4) İbnu Hamdūn (240/854).

'Uleymī'ye bağlı olarak:

5) İbnu Huley' (356/966), 6) er-Razzāz (360/970).

Hafs'a bağlı olarak:

1) Ubeyd b. es-Sabbāh (235/849), 2) Amr b. es-Sabbāh (221/835).

Ubeyd b. es-Sabbāh'a bağlı olarak:

3) Hāşimī (368/978), 4) Ebū Tāhir b. Hāşim (349/960).

Āmr b. es-Sabbāh'a bağlı olarak:

5) el-Fīl (289/901), 6) ez-Zer'ān (290/902).

VI) Hamvva b. Habīb b. Ammāra b. İsmāīl Ebū Ammāratu'l-Kūfi et-Teymī (157/773). Tebe-i Tābi'īndendir. Kūfe Kırāat imamı'dır. Sembolü Fe'dir. Meşhur iki Rāvī'si vardır:

A) Halef el-Bezzār (229/843), birinci Rāvī'si olup işāreti Dād'dır.

B) Haliāci (220/835), ikinci Rāsī'si olup işāreti Kaf'dır.

Tarikleri:

Halef'e bağlı olarak:

1) İdrīs el-Haddad (292/904), İdrīs el-işaddād'a bağlı olarak: 2) Ahmed b. Usmān (334/945), 3) ibnu Miksem (354/965),

4) Ahmed b. Sālih (340/951), 5) Muttavvi'ī (371/981).

Hallād'a bağlı olarak:

l) İbnu Şāzan (286/899), 2) İbnu'l Heysem (249/864).

3) el-Vezzān (250/864), 4) et-Tulehī (252/866).

VII) Ali b. Hamza el-Kasā'ī (189/804). Fars asıllıdır. Kırāat ve lugatta İmam'dır. Hamza'dan sonra, Kūfe Kırāat imamı olmuştur. Sembolü Rā (u)dır. Meşhur iki Rāvī'si vardır:

A) Ebu'l-Hāris (240/854), birinci Rāvī'si olup işāreti SEn(aş)dir.

B) Dūrı (246/860), ikinci Rāvī'si olup işāreti Te'dir. Aynı zamanda da, yukarıda geēen III. İmamın I.rāvīsidir.

Tarikleri:

Ebu'l-Hāris'e bağlı olarak:

1) Muhammed b, Yahyā (300/912), 2) Seleme b. Āsım (270/8833).

Muhammed b. Yahyā'ya bağlı olarak:

3) el-Betı (300/912), 4) el-Kantarī (310/922).

Seleme b. Asım'a bağlı olarak:

5) Ebu'l-Abbās Seāleb (291/903), 6) Muhammed b. el-Ferec (300/912)

Dūrī'ye bağlı olarak:

1) Cāfer en-Nusaybı (307/919), 2) Ebū Usmān ed-Darīr (310/922) Cāfer en-Nusaybıaye bağlı olarak:

3) İbnu'l-Celendā (340/951), 4) İbnu Deyzūye (330/941).

Ebū Usmān ed-Darīr'e bağlı olarak:

5) ibnu Ebī llāsim (349/960), 6) eş-Şezzā'ī (370/980),

VIII) Ebu Cā'feri'ezıd b. el-Ka'ka el-Mahzūmī el-Medenī (130/747). Tābiīnin meşhurlarındandır. Medīne Kırāat İmamı'dır. Sembolü, İbnulCezelı'ye göre peltek; Sef _), diğerlerine göre "Cāfer isminin ilk hecesi Ca'dır. Meşhūr iki Rāvīsi vardır:

A) İbn Verdān (160/776), birinci Rāvī'si olup, ibnu'l-Cezerı'ye göre işāreti noktalı Ha'dır, diğerlerine göre de, isminin ilk hecesi olan "ī"dir.

B) İbn Cemmaz (170/786)'dan sonra, ikinci Rāvī'si olup İbnu'l-Cezerī'ye göre işāreti peltek Zāl'dir. Diğerlerine göre de, "Cemmāz" sıfatının ilk hecesi"Cem "dir.

Tarikleri

İbn Yerdān'a bağlı:

1) Fadı b. Şāzān liibetullāh b. Cā'fer (350/961)

Fadı b. Şāzān'a bağlı olarak:

3) İbnu Sebīb (312/9'4). 4)ibnül Harūn (330/941).

Hibetullāh b. Cā'fere bağlı olarak:

5) el-Hanbelī (350/999),

6) el-Hammāmı (417/1026).

İbn Cemmaz'a bağlı olarak:

l) Ebū Eyyūb el-Hāsimī (216, '831), 2) ed-Dūrī (245/860).

el-Hāşimī'ye bağlı olarak:

3) İbnu Rezyen (253/867), 4) el-Ezraku' l-Cemāl.

Dūrī'ye bağlı olarak:

5) İbnu'n-Neffāh (314/926), 6) İbnu Nehşel (294/906).

IX) Yākūb b. İshāk b. Zeyd b. Abdullāh b. Ebī İshāk el-Hadramı el-Basrī (205/820). Basra Kırāat İmamı'dır. İbnu'l-Cezerī'ye göre remzi peltek Zı harfidir. Diğerlerine göre de "Yākūb" isminin ilk hecesi olan"Ya" dır. Meşhur iki Rāvīsi vardır:

A) Rüveys (238/852), birinci Rāvīsi olup işāreti İbnu'l-Cezerī'ye göre Gayın harfidir. Diğerlerine göre ise"Ya" hecesidir.

B) Ravh (235/849), ikinci Rāvīsi olup, sembolü İbnu'l-Cezerī'ye göre Şin harfidir. Diğerlerine göre "Hah" hecesidir.

Tarikleri:

Rüveys'e bağlı olarak ve hepsi Temmār (366/976) tarīkından:

1) en-Nehhās (368/978), 2) Ebi'tTayyib (350/961),

3) İbnu Miksem (354/965), 4) Cevherī (İ.Habşān) (340/951)

Ravh'a bağlı olarak:

1) İbn Vehb (270/883), 2) ez-Zübeyrī (300/912)

bn Vehb'e bağlı olarak:

3) el-Muaddil (320/932), 4) Hamza b. Ali (320/932).

ez-Zübeyrī'ye bağlı olarak:

5) Gulām b. Şen(e)būz (328/939), 6) İbnu Habşān (340/951).

X) Halef b. Hişām b. Sa'leb b. Halef el-Esedı el-Bağdādī el-Bezzār (229/843). Altıncı İmam Hamza'nın birinci Rāvısi olan bu zāt, "Kırāat-ı Aşere"nin sonuncusudur. İşāreti ittifakla Hal dir. Kūfe Kırāat İmamı'dır. İki meşhur Rāvīsi vardır:

A) İshdk el- Verrak (286/899), birinci Rāvīsi olup işāreti Sah (ve)dir.

B) İdris el-Haddād (292/904), ikinci rāvīsī olup işāreti Seh(z)dir.

Tarikleri:

İshak el- Verrak'a bağlı olarak:

1) İbnu Ebī Ömer (352/963), 2) el-Bursātī (360/970), 3) Muhammed b. ishāk (290/902).

İbn Ebī Ömer'e bağlı olarak:

4) es-Sūsencerdī (402/1011), 5) Bekr b. Şāzān (405/1014).

İdris el-Haddād'a bağlı olarak:

1) eş-Şetiī (370/980), 2) Muttavvi'i (371/981)

3) İbnu Būyān (344/955), 4) Ebū Bekr el-Kutay'ī (368/978).

İşte Kırāat-ı Aşere, yani On Kırāat; beşinci hicrī asra kadar, İmam, Rāvī ve Tariklarıyla beraber, kısaca yukarıya derc ettiklerimizden ibārettir. Okunan bir vecih, rāvīlerin ittifā kıyla İmam'a atfedilince"Kırāat", Rāvīlerden birine atfedilince "Rivāyet"; Rāvīlerden daha sonraki halkalardan birine isnād edilince de"Tarik" adını alıyor. Bu "Tarik'lardan:

1) Nāfi' iēin 144;

2) İbnu Kesīr iēin 73;

3) Ebū Amr iēin 154;

4) İbnu Āmir iēin 130;

5) Asım iēin 128;

6) Hamza iēin 121;

7) Kisā'ī iēin 64;

8) Ebū Cāfer iēin 52;

9) Yākūb iēin 85; ve

10) Halef el-Bezzār iēin de 31 olmak üzere, toplam 982 kadarı, büyük ālim İbnu'l-Cezefi tarafından, başlangıcından kaynağına kadar tesbit edilerek, Kırāat-i Aşare'nin ne denli bir tevātür derecesinde olduğu ortaya konulmuştur. Bu On Kırāattan Kisā'ī'ye kadar olanlarına: "Kırāat-ı Seb'a" yāni "Yedi Kırāat"; kalan üēüne de: "Kırāat-ı Selāse" yani"Üē Kırāat" denilmektedir. İkisinin toplamı da, mütevātir olarak "On Kırāat"ı oluşturmaktadır.

Bu "On Kırāat'ın dışında kalan kırāatlara da: "Şāz Kırāatlar"="el-Kırāātu'ş-Şāzze" denilmektedir. Bunun mānāsı, kendisinde yukarıda sayıları üē rükünden bir kısmının bulunmaması demektir. Bu tür kırāatların, namazın iēinde de dışında da, Kur'an niyetiyle okunması cāiz değildir. Kırāat İlmi tārihinde İbnu Muhaysın (123/740), Yahyā el-Yezıdī (110/728), el-Hasen el-Basrī (110/728) ve Ebū Muhammed Süleymān b. Mihrān el-Ames el-Kūfi (148/765) gibi zevāta atfedilen kırāatlar, ittifakla Şāz kırā'atlardır. Ancak, İbnu'l-Bennā (1117/1705) "İthāfu Fudalā'i'l-Beşer Fi'l-Kırāāti'l-Erbeāti'l-Aşer" diğer bir adıyla: "Muntehe'l-Emānī Ve'l-Meserrāt fi Ulūmi'l-Kırāāt" adlı kitabında, bu zevāta atfedilen kırāat vecihlerinden, mütevātir kırāatlara uygun düşenlerini, Kırāat-ı Aşere'ye ilāve ederek işlemiştir. Bundan dolayı da, kitabının adına: "Ondört Kırāat" anlamına gelen yukarıdaki ilk adı koymuştur.