İmama sonradan uyan kimse namazını nasıl tamamlamalı?
ALİ DEMİREL
Cemaatle kılınan bir namaza sonradan yetiştiniz. Namazı nasıl kılacak ve
nasıl tamamlayacaksınız? Her müslümanın bunları bilmesi gerekir.
Namaz, insanın ruh ve kalbiyle yıkanması, Allahın huzuruna kabul
edilmeye hazır hale gelmesi demektir. Bu yönüyle o, insanın manen
inşiraha kavuşmasını temin eden müstesna ve hususi bir ibadettir. Onun
sayesinde kul, hem kalbî huzura kavuşur hem de Yaratanının rızasını
kazanmış olur.
Namaz, insan hayatında günde beş defa bu inşirahı temin eder. Onda huzur
bulamayan bir insan, hiçbir yerde huzur bulamaz. Günde kılınan beş vakit
namaz, kalbî hayatında yükselmek isteyen gönüller için, günde beş defa
mirac yapmak ve Allaha ulaşmak için merdiven vazifesi görür. Bize düşen
görev Rabbimize yaklaşma noktasında bir merdiven vazifesi gören namazı
hakkıyla kılmayı öğrenmek ve onu eda etmektir. Cemaatle namaz kılarken
cemaate sonradan yetişen kişinin namazı nasıl tamamlayacağı hususu hep
kafaları karıştırır. Aslında mesele hiç de zor değildir.
Öncelikle birkaç prensibi net olarak kavramak gerekir:
1. Cemaat namazına, imam ilk rekâtın rükûsundan doğrulmadan önce yetişen
kimseye müdrik (cemaate yetişen) denir. Müdrik, imama namazın başından
sonuna uymuş olduğundan, bütün namazı imamla birlikte kılar.
2. Cemaatle namaza sonradan yetişmede, herhangi bir rekât için rükû
yapılıp yapılmaması esas alınır.
3. İmam, rükûdan kalkmadan önce yetişerek, çok kısa bir süreliğine de
olsa, (en az bir defa subhâne rabbbiyel azim deme süresinde) imamla
birlikte rükû yapan kimse o rekate yetişmiş olur. Dolayısıyla bu rekâtla
ilgili herhangi bir işlemi kaza etmesi gerekmez. Mesela, imama ilk
rekâtın rükûsunda yetişen kimse, namaza daha başında yetişmiş demektir.
4. İmam rükûdan kalktıktan sonra cemaata yetişen kimse, o rekâtı
bütünüyle kaçırmış olur, secdeleri imamla birlikte yapar, sonraki rekâta
kalkar. İmamla birlikte üç rekat kıldıktan sonra kaçırdığı bir rekâtı
imam selam verdikten sonra tamamlar.
5. Namaza imamla beraber başlayamayan, yani imama sonradan uyan kimseye
mesbuk denir. Mesbuk, kılamadığı rekât veya rekâtları, kural olarak (tıpkı
matematikteki boş kümeler gibi) boş geçmiş kabul ederek, imamın sağ
tarafına/ilk selâmından sonra, kendisi selâm vermeyip Allahu ekber
diyerek kalkar.
6. İmama sonradan uyan kimsenin kaçırmış olduğu rekâtlar ilk rekatlar
olduğu için, imamdan sonra kılınacak olan rekâtlar namazın ilk rekâtları
olur. Bu nedenle, tek başına namaz kılarken ilk rekâtta neler okunuyorsa,
imam selam verdikten sonra kılınacak rekâtlarda da ona göre okuma
yapılmalıdır. Bundan kastedilen şey şudur: İmam selam verdikten sonra
kılınan ilk rekât, namazın ilk rekâtının kazası olduğuna göre, bu
rekâtta sübhaneke duası okunur, ardından euzu besmele çekilerek Fatiha
ve zammı sûre okunur. İmam selamından sonra (varsa) kılınacak ikinci
rekâtta da zammı sûre okunmalıdır. Çünkü bu da namazın ikinci rekâtı
yerine geçmektedir.
Sabah namazının ikinci rekâtına yetiştim
Sabah namazının ikinci rekâtında imama uyan kimse, tekbir alıp susar.
Son oturuşta et-Tehiyyâtüyü okur, imam selâm verince ayağa kalkar ve
imamla birlikte kılmadığı ilk rekâtı kılmaya başlar. Sübhanekeden, eûzü
ile besmeleden sonra Fâtiha ile bir miktar daha Kuran okur, rükû ve
secdelerden sonra oturup Tahiyyât ile Salavatı ve Rabbenâ âtinâ
dualarını okuyarak selâm verir.
Öğle namazının son rekâtında cemaate yetiştim
Kişi, dört rekâtlı namazlardan birinin dördüncü rekâtında imama uysa, (ayakta
ya da rükûya yetişerek imama uysa) imam ile teşehhüde oturduktan sonra
kalkar, Sübhaneke, eûzü besmele, Fatiha ve bir miktar Kuran okur. Rükû
ve secdelerden sonra oturur. Yalnız Tahiyyatı okur. Ondan sonra kalkar.
Besmele ile Fatihayı ve bir miktar daha Kuran ayetlerini okur. Sonra
rükû ve secdelere varır, oturmaksızın kalkar. Yalnız besmele ve Fatiha
ile bir rekât daha kılarak son oturuşu yapar. Tahiyyatı, salavatları ve
duaları okuyup selâm vererek namazını tamamlar.
Akşam namazının son rekâtında imama yetiştim
Akşam namazının son rekâtını imamla birlikte kılan kimse, imam selam
verdikten sonra ayağa kalkar. Sübhaneke, eûzü besmele, Fatiha ve bir
miktar daha Kuran-ı Kerim okur. Rükû ve secdelerden sonra oturur ve
yalnız Tahiyyatı okur. Sonra Allahu ekber diyerek ayağa kalkar,
yalnız besmele ile Fatiha ve bir miktar daha Kuran-ı Kerim okuyarak
rükû ve secdeleri yapar. Sonra son oturuş yaparak selâm ile namazdan
çıkar.
İkindi namazının ikinci rekâtından itibaren cemaate uydum
Kişi, dört rekâtlı namazların ikinci rekâtında imama uyacak olsa, üç
rekâtı imamla kılmış olur. Teşehhüdden sonra imam selâm verince ayağa
kalkar. Sübhanekeyi, besmeleyi, Fatihayı ve okuyacağı ayetleri okur.
Rükû ve secdelere varıp son oturuşu yapar. Selâm verip namazını tamamlar.
Yatsı namazının üçüncü rekâtında imama yetiştim
Kişi, dört rekâtlı namazların üçüncü rekâtından başlayarak imama uysa,
imamla beraber son oturuşta yalnız Tahiyyatı okur. İmam selâm verdikten
sonra kalkar, Sübhaneke, eûzü besmele, Fatiha ve bir miktar daha Kuran
okur. Rükû ve secdelere varır, sonra kalkar yalnız besmele ile Fatihayı
okur. Biraz daha Kuran-ı Kerim okur. Yine rükû ve secdelere gider.
Teşehhüde oturur. Tahiyyatı, salavatları ve Rabbena âtinâ duasını
okuyarak selâmla namazını tamamlar.
Cemaate imam dördüncü rekâtın rükûsunu tamamladıktan sonra yetiştim
Cemaatle kılınmakta olan herhangi bir namazın son rekâtına, imam rükûdan
kalktıktan sonra katılan bir kimse, imamla beraber hiç rekât kılmamış
sayılır. Bu durumda imam selâm verdikten sonra (selâm verilmeden)
kalkılıp, bütün rekâtlar kılınır (tek başına, namaza yeni başlamış gibi).
Kişi buna rağmen, cemaatle namaz kılmış gibi sevap alır.
Cemaate uymak için camiye geldiğimde ilk rekâtın rükûsunu yaptıklarını
gördüm. Cemaatin ikinci rekâta kalkmasını beklemem gerekir mi?
Kişi, rükûyu kaçırdıktan sonra cemaatin diğer rekâta kalkmasını
beklemesine gerek yoktur. Hemen imama uyup secdeye gidebilir. Her ne
kadar o rekâtı kılmamış olsa da namaza bir an önce başlamak güzel bir
davranış olur.
Şafii fıkhına uyan kimseler nelere dikkat etmeli?
Mesbuk kimse şudur: Herhangi bir rekata, o rekata Fatiha sığacak kadar
bir zaman içinde yetişemeyen kimsedir. İmam rükudan sonraki bir yerdeyse,
mesbuk iftitah tekbiri getirdikten sonra, Fatiha okumasına gerek
kalmaksızın imama uyar. O rekatı sonra yeniden kılar. Ama imam rükuda
veya rükudan önceki bir pozisyondaysa aşağıdaki hususlara göre hareket
eder:
İmama yetişemeyeceği korkusu olan kimse, sünnetleri yerine getirmeksizin,
iftitah tekbiri getirip hemen Fatiha'yı okumaya başlamalıdır. Buna
rağmen, kişinin Fatiha'sı bitmeden imam rükuya giderse, Fatiha'nın kalan
kısmı okunmadan rükuya gidilir ve imama yetişilir. Bu durumda o rekat
kılınmış sayılır. İmam rükuya gittiği halde Fatiha'yı tamamlamakta ısrar
ederse bakılır: İmam rükudan kalkmadan önce Fatiha'sını tamamlayıp
rükuya yetişirse, o rekat kılınmış sayılır. Eğer kişi rükuya gitmeden
imam rükudan kalkarsa, o rekat kaçırılmış sayılır; ancak namaz batıl
olmaz (imamdan bir rükun geri kalma durumu). Eğer imam secdeye gitmek
için eğilmeye başladığı halde o kişi hâlâ ayakta ise (imamdan iki rükun
geri kaldığı için) namazı batıl olur; çünkü bunu geçerli bir özür
olmadan yapmıştır.
İmama uyan kişi rükusunda eğer Fatiha'yı terk ettiğini bilir yahut
bundan şüphelenirse, bir daha geri dönmez, imam selam verdikten sonra
bir rekat daha kılar. Çünkü kıldığı rekat sayılmamış olur.
İmama uyan kişi Fatiha'yı terk ettiğini bilse, yahut bundan şüphelenirse,
bu esnada imam da rükuya varsa, kendisi ise henüz rükuya varmamışsa,
Fatiha'yı okuması vacib olur. Böyle bir kimse özrü sebebiyle imamdan
geri kalmış sayılacağından, Fatiha'sını tamamlar ve kendi namazının
sırasına göre imamın arkasından devam eder. Kıldığı rekat de sayılır.
Ancak imamdan üç veya daha fazla rükun geri kalmamak şartıyla. Aksi
halde, Fatiha suresini bitiren kimse hemen imamın bulunduğu harekete
geçer (diğer hareketleri atlar) ve kıldığı rekat de sayılmaz, imam selam
verdikten sonra o rekatı yeniden kılar.
İmam ile beraber kılınan rekatlar namazın ilk rekatları yerine geçer.
İmam selamından sonra kılınan namazlarsa sonraki rekatlar yerine geçer.
Bu nedenle, tek başına kılınan ilk rekatte istiftah duası okunmasına
gerek yoktur. Çünkü bu namazın ilk rekatı yerine geçen bir rekat
değildir. Ancak buna rağmen, şuna dikkat etmek gerekir: İlk bir ya da
iki rekatı kaçıran kimsenin, imam selam verdikten sonra kılacağı
rekatlarda zammı sure okuması sünnettir. Böylece zammı sure sayısının
normalde olduğu gibi ikiye tamamlanması uygundur.
Sabah namazının ilk rekatında cemaate yetişemeyen bir kimse, cemaatle
beraber ikinci rekatte kunut duası (sabah namazının ikinci rekatında,
rükudan kalktıktan sonra okunan dua) okuyacaktır. O kimse imam selam
verdikten sonra kılacağı diğer rekatte de kunut duasını okumalıdır.
Çünkü aslolan kişinin kendi ikinci rekatinde, rükudan sonra kunut
duasını okumasıdır. Bu durumda, iki tane kunut duası okunması sorun
olmaz. Tıpkı üç oturuş yapılabilme durumu
Kaynak: ailem dergisi, Sayı: 220
|