32: vela ve baðýþ BÖLÜMLERÝ
Ø vela hakký azâd eden kimseye aittir
2125- Âiþe (r.anha)’dan rivâyete göre, bizzat kendisi Berire’yi satýn almak istemiþ ve Berire’nin ailesi vela hakkýnýn kendilerine ait olmasýný istemiþlerdi, bunun üzerine Rasûlullah (s.a.v.) þöyle buyurdu: “Vela hakký satýþ bedelini ödeyen kimsenin veya azâd ederek hürriyet nimetine kavuþturan kimsenindir.” (Müslim, Itk: 2; Nesâî, Kasame: 8)
ž Tirmizî: Bu konuda Ýbn Ömer, Ebû Hüreyre’den de hadis rivâyet edilmiþtir.
Bu hadis hasen sahihtir. Ýlim adamlarýnýn uygulamalarý bu hadise göredir.
Ø vela hakkýný satmak ve baðýþlamak yasaktýr
2126- Abdullah b. Ömer (r.a.)’den rivâyete göre, Rasûlullah (s.a.v.) þöyle buyurmuþtur: “Vela hakkýnýn satýlmasý ve baðýþlanmasý yasaktýr.” (Müslim, Itk: 2; Nesâî, Kasame: 8)
ž Tirmizî: Bu hadis hasen sahihtir. Bu hadisi sadece Abdullah b. Dinar’ýn, Ýbn Ömer’den rivâyetiyle bilmekteyiz bu rivâyette de Rasûlullah (s.a.v.) vela hakkýný satma ve hibe etmeyi yasakladý.
Þu’be, Sûfyân es Sevrî ve Mâlik b. Enes bu hadisi Abdullah b. Dinar’dan rivâyet etmiþlerdir. Þu’be’den þöyle dediði rivâyet ediliyor: “Abdullah b. Dinar bu hadisi rivâyet ederken kalkýp alnýndan öpmeye izin vermesini candan diledim.” Yahya b. Selîm ayný hadisi Ubeydullah b. Ömer’den Nafi’den, Ýbn Ömer’den rivâyet etmektedir. Oysa bu rivâyet VehÝm’den ibarettir. Yahya b. Süleym burada yanýlmýþtýr. Sahih olan rivâyet Ubeydullah b. Ömer’den böylece rivâyet etmiþtir.
Tirmizî: Abdullah b. Dinar bu hadiste tek kalmýþtýr.
Ø babasýndan baþkasýna baba diyen, efendisinden baþkasýna efendim diyen kimse
2127- Ýbrahim et Teymî (r.a.)’ýn babasýndan rivâyete göre, þöyle demiþtir: Ali (r.a.) bize birgün hutbe vererek þöyle dedi: Yanýmýzda Allah’ýn kitabýndan ve içinde deve yaþlarýndan ve birtakým yaralamalara ait hükümleri içeren þu sahifeden baþka biz ehli beyt’e mahsus okuduðumuz bir belge olduðunu iddia edenler muhakkak ki yalancýdýrlar, diyerek hutbesini þöyle devam ettirdi: Medîne Ayr daðý ile Sevr daðý arasýna kadar Harem sayýlýr; Kim burada bir bidat ortaya çýkarýr veya bir bidata kucak açarsa Allah’ýn, Meleklerin ve tüm insanlarýn laneti onun üzerinedir. Kýyamet gününde Allah o kimsenin ne tevbesini ne de fidyesini veya o kimsenin farz ve nafile ibadetlerini kabul etmeyecektir. Kim babasýndan baþkasýna babasý olduðunu iddia eder veya bir köle efendisinden baþka birini kendi efendisi kabul ederse Allah’ýn, meleklerin ve tüm insanlarýn laneti bu kimseler üzerine olup Allah bu kimselerin de ne farz nede nafilelerini kabul etmeyecek veya bunlardan tevbe ve fidye de kabul edilmeyecektir. Müslümanlarýn zimmeti yani taahhüt edip korumasý altýna aldýðý konudaki garantisi birdir. En aþaðý durumda olanlarý dahi ayný durumdadýr.” (Müslim, Itk: 4)
ž Tirmizî: Bazýlarý A’meþ’den, Ýbrahim et Teymî’den, Harîs b. Süveyd’den ve Ali’den bu hadisin bir benzerini bize aktarmýþlardýr.
Tirmizî: Bu hadis hasen sahihtir. Deðiþik þekillerde yine Ali’den rivâyet edilmiþtir.
Ø bir baba çocuðunun kendisinden olmadýðýný iddia edebilir mi?
2128- Ebû Hüreyre (r.a.)’den rivâyete göre, þöyle demiþtir: Fezare kabilesinden bir adam Rasûlullah (s.a.v.)’e gelerek þöyle dedi: “Ey Allah’ýn Rasûlü! Karým kendisi beyaz renkli olmasýna raðmen siyah bir çocuk doðurdu nedendir bu?” Rasûlullah (s.a.v.), O adama “Develerin var mý?” dedi. Adam: “Evet” dedi. “Renkleri nasýldýr” dedi. Adam “kýzýl” dedi. Peygamber (s.a.v.): “Ýçersinde boz develer var mý?” dedi. Adam “Evet içinde boz develer var” dedi. Peygamber (s.a.v.): “Bu boz renk onlara nereden geldi?” Buyurdu. Adam: “Belki onlara çeken bir damar vardýr” dedi. Peygamber (s.a.v.): “Ýþte bu siyah renkli oðlunda da siyaha çeken bir damar vardýr” buyurdular. (Nesâî, Talak: 46)
ž Tirmizî: Bu hadis hasen sahihtir.
Ø þekil yönünden de neseb tesbiti mümkün müdür?
2129- Âiþe (r.anha)’dan rivâyete göre, bir gün; Rasûlullah (s.a.v.), Âiþe’nin yanýna sevinçli olarak girdi yüzü parýl parýl parlamaktaydý ve Âiþe’ye þöyle dedi: “Duymadýn mý? Mücezziz isimli kimse âni bir bakýþla ayný renklerde olan Zeyd b. Harîse ile Üsâme b. Zeyd’in ayaklarýna bakarak bu ayaklar birbirlerindendir, yani bunlar baba oðuldur demiþti.” (Nesâî, Talak: 51)
ž Tirmizî: Bu hadis hasen sahihtir.
Ýbn Uyeyne bu hadisi Zührî’den, Urve’den, Âiþe’den þu ilave ile rivâyet etmiþtir: “Haberin yok mu? Duymadýn mý? Mücezziz, Hârise’nin oðlu Zeyd ile, Zeyd’in oðlu Üsâme’ye uðramýþtý, baþlarýný örtmüþler ayaklarý açýkta kalmýþtý bu ayaklarý görünce bu ayaklar birbirindendir” demiþti.
Saîd b. Abdurrahman ve pek çok kimse bu hadisi Sûfyân b. Uyeyne’den, Zührî’den, Urve’den ve Âiþe’den rivâyet etmiþlerdir.
Bu hadis hasen sahihtir.
Bazý ilim adamlarý bu hadisi delil alarak þekil bilgisi bilen kimselerin kararlarýna itibar edileceðini söylerler.
Ø hediyeleþmek tavsiye ve teþvik edilmektedir
2130- Ebû Hüreyre (r.a.)’den rivâyete göre, Rasûlullah (s.a.v.) buyurdular ki: “Karþýlýklý hediyeleþin, çünkü hediye kalpten kini giderir. Bir komþu kadýn; komþusu olan kadýna koyun paçasýndan bir parça bile olsa hediye olarak vermeyi küçük görmesin.” (Buhârî, Hibe: 5)
ž Tirmizî: Bu hadis bu þekliyle garibtir.
Ebû Ma’þer’in ismi Beni Haþim’in azâdlýsý Necîh’tir. Bazý hadis bilginleri hafýzasý yönünden bu kimseyi tenkid etmiþlerdir.
Ø baðýþtan geri dönenin durumu
2131- Ýbn Ömer (r.a.)’den rivâyet edildiðine göre Rasûlullah (s.a.v.) þöyle buyurmuþtur: “Bir baðýþ yapýp ta sonra baðýþýndan dönen kimse doyuncaya kadar yiyip sonra kusan ve sonra kustuðuna dönüp onu yiyen köpek gibidir.” (Müslim, Hýbât: 2)
ž Tirmizî: Bu konuda Ýbn Abbâs ve Abdullah b. Amr’dan da hadis rivâyet edilmiþtir.
2132- Ýbn Ömer ve Ýbn Abbâs (r.anhûma)’dan merfu olarak rivâyete göre, Rasûlullah (s.a.v.) þöyle buyurmuþtur: “Bir kimsenin baðýþta bulunup baðýþýndan dönmesi caiz deðildir. Ancak baba çocuðuna verdiði baðýþtan dönebilir. Baðýþ yapýp ta sonra baðýþýndan dönen kimse doyuncaya kadar yiyip kusan sonra dönüp kustuðunu yiyen köpeðe benzer.” (Müslim, Hýbât: 2)
ž Tirmizî: Bu hadis hasen sahihtir.
Þâfii diyor ki: Baðýþ yapanýn baðýþýndan dönmesi caiz olmayýp ancak baba çocuðuna yaptýðý baðýþtan dönebilir. Þâfii bu görüþüne bu hadisi delil olarak göstermektedir.